میکروب‌های روده از مغز محافظت می‌کنند

«دمانس» یا «زوال عقل» اصطلاحی کلی و جامع برای توصیف طیف وسیعی از بیماری‌های پیشرونده‌ای است که سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بیماری «آلزایمر» یکی از شایع‌ترین انواع زوال عقل، خصوصاً در سالخوردگان است. نورون‌ها آسیب می‌بینند، ارسال و دریافت پیام‌های عصبی مختل می‌شوند و بسته به شدت آسیب، علائم ظاهر می‌شوند. نتایج پژوهش‌های اخیر نشان داده که میکروب‌های روده از مغز و سیستم عصبی محافظت می‌کنند و بر آن‌ها اثر می‌گذارند: مشارکتی که محور مغز-روده نامیده می‌شود.

میکروب‌ها به بیماری‌زایی شهرت دارند. به همین دلیل، تصور اینکه میکروب‌های روده می‌توانند بر مغز اثر بگذارند، واقعاً دشوار به نظر می‌رسد. در گذشته، هرگز به ارتباط بین روده و زوال عقل حتی فکر هم نمی‌کردیم. با این حال، فناوری جدید با تجزیه و تحلیل میکروبیوم (میکروب‌های روده) این حقیقت را آشکار کرده است. تعداد فزاینده‌ای از شواهد علمی نیز بیانگر آن است که  برخی از بیماری‌ها را می‌توان با غذاها و مکمل‌هایی که حاوی انواع خاصی از باکتری‌های زنده هستند، درمان کرد. حتی در مواردی می‌توان از بروز آن‌ها پیشگیری کرد. در این مقاله، این ارتباط شگفت‌انگیز را بررسی می‌کنیم تا بتوانیم هر چه بهتر از مغز و حافظه‌مان محافظت کنیم.

میکروبیوتای روده و محور میکروبی مغز-روده

روده انسان به طور طبیعی زیستگاه تعداد زیادی از میکروارگانیسم‌ها از جمله باکتری‌هاست. این مجموعه، میکروبیوتای روده یا میکروبیوم نامیده می‌شود. تخمین زده می‌شود که 100 تریلیون میکروارگانیسم که بیش از 500 گونه مختلف را شامل می‌شود، در روده طبیعی و سالم زندگی می‌کنند. ترکیب میکروبیوتاها دائماً در حال تغییر است. عوامل مختلفی مانند رژیم غذایی، داروها و بیماری‌ها، ترکیب و جمعیت باکتری‌های ساکن دستگاه گوارش را تغییر می‌دهند. این میکروارگانیسم‌ها معمولاً ما را بیمار نمی‌کنند. اکثر آن‌ها مفید هستند و با کنترل میکروارگانیسم‌های مضر، کمک به هضم و جذب مواد مغذی، و تقویت عملکرد سیستم ایمنی، به حفظ سلامت کمک می‌کنند.

میکروبیوتاها همچنین نقش مهمی در کنترل عملکردهای طبیعی بدن از جمله مقاومت در برابر عفونت، متابولیسم، التهاب و واکنش‌های خودایمنی دارند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد میکروبیوتا بر فعالیت سیستم عصبی مغز نیز مؤثر است. شبکه ارتباطی بین روده و مغز به عنوان «محور میکروبی مغز-روده» شناخته می‌شود و مسئول ارتباط مراکز هیجانی و شناختی در مغز با عملکردهای گوارشی است.

مطالعات اخیر نشان داده‌اند که این ارتباطات می‌توانند بسته به ترکیب میکروبیوتای روده تغییر کنند. میکروب‌های روده به تجزیه مواد مغذی موجود در غذاها کمک می‌کنند و این منجر به تولید محصولات جانبی مختلفی می‌شود که برخی از آن‌ها در نهایت وارد مغز می‌شوند. به همین دلیل گفته می‌شود میکروب‌های روده از مغز محافظت می‌کنند.

مغز دوم ما: روده

روده «مغز دوم» نامیده می‌شود زیرا بسیاری از همان انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، دوپامین و گاما آمینوبوتیریک اسید را تولید می‌کند که مغز تولید می‌کند و همگی در تنظیم خلق‌وخو نقش دارند. در واقع تخمین زده می‌شود که 90 درصد سروتونین- انتقال‌دهنده عصبی که بر خلق‌وخو، شناخت، یادگیری و حافظه تأثیر می‌گذارد- در دستگاه گوارش ساخته می‌شود و محصول جانبی متابولیسم میکروبیوم روده است. سطح سروتونین در مغز به طور مستقیم با ابعاد مختلف خلق‌و‌خو مانند شادی و اضطراب و تنظیم خواب ارتباط دارد.

آنچه بر روده تأثیر می‌گذارد، اغلب بر مغز اثر می‌گذارد و عکس آن نیز صادق است. هنگامی که مغز مشکلی را احساس می‌کند – واکنش جنگ یا گریز – سیگنال‌های هشداردهنده‌ای را به روده می‌فرستد. به همین دلیل است که رویدادهای استرس‌زا می‌توانند باعث مشکلات گوارشی مانند ناراحتی معده شوند. از طرف دیگر، شعله‌ور شدن مشکلات گوارشی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری کرون یا یبوست مزمن، ممکن است باعث اضطراب یا افسردگی شود.

پس متوجه می‌شویم که هر چه میکروب‌های سالم‌تری در روده داشته باشیم، با پیامدهای مهمی برای سلامت مواجه خواهیم شد. اگر تعادل میکروبیوتا بهم بریزد (حالتی به نام دیس بیوز) می‌تواند باعث التهاب در بدن شود. دیس بیوز با بیماری‌های قلبی‌عروقی، اوتیسم، اضطراب و افسردگی، زوال عقل و اختلالات گوارشی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر مرتبط است.

میکروبیوتا، تغذیه و زوال عقل

چاقی و تغذیه نامناسب با زوال شناختی و زوال عقل ارتباط دارند. مکانیسم‌های مسئول این ارتباط عمدتاً ناشناخته‌اند اما تحقیقات، تغییرات در محور میکروبی مغز-روده و التهاب را هدف قرار داده‌اند. رژیم‌های غذایی با قند بالا، چربی بالا و کم‌فیبر، بار میکروبی روده را تغییر می‌دهند. تعادل باکتری‌های مفید و مضر روده به نفع افزایش جمعیت باکتری‌های مضر تغییر می‌کند و این می‌تواند التهاب را در بدن و مغز افزایش دهد.

نتایج برخی مطالعات نیز نشان داده ترکیب میکروبیوتای روده در افراد مبتلا به زوال عقل نسبت به افراد سالم متفاوت است. میکروبیوم‌های روده در بیماران مبتلا به زوال عقل بیشتر متشکل از سویه‌های باکتریایی است که ممکن است باعث افزایش التهاب در مغز شوند (باکتری‌های پیش‌التهابی بیشتر و باکتری‌های ضد التهابی کمتر). محققان دریافته‌اند که حضور زیاد سویه‌های باکتریایی پیش‌التهابی و کاهش سویه‌های ضد التهابی در میکروبیوم‌ روده با افزایش التهاب و درجات بالاتری از اختلالات شناختی و غلظت بیشتری از رسوب آمیلوئید در مغز- یک نشانه مرتبط با بیماری آلزایمر- همراه است. پس می‌توان نتیجه گرفت میکروب‌های روده از مغز محافظت می‌کنند.

اصلاح میکروبیوتا برای کاهش خطر زوال عقل

هیچ درمانی برای زوال عقل وجود ندارد اما شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد برخی غذاها و مواد مغذی ممکن است مهارت‌های شناختی را تقویت کنند. رژیم غذایی غنی از میوه، سبزیجات و غلات کامل، و کاهش مصرف گوشت قرمز و قندهای ساده می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به زوال عقل کمک کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به کاهش خطر زوال عقل کمک کند. با پیروی از یک رژیم غذایی غنی از غذاهای فیبری، سبزیجات سبز و برگ‌دار، اسیدهای چرب چند غیر اشباع، مصرف ماهی، خواب کافی و ورزش مداوم می‌توانید از باکتری‌های مفید روده محافظت کنید. همچنین پیروی از الگوهای غذایی سالم مانند رویکرد غذایی برای توقف فشار خون بالا (DASH) و رژیم MIND با کاهش خطر زوال شناختی و ابتلا به بیماری آلزایمر ارتباط دارند.

پروبیوتیک‌ها چطور؟

حال که مواد غذایی می‌توانند با تغییر ترکیب باکتری های روده، روی عملکردهای مغزی تأثیر بگذارند، این سؤال مهم پیش می‌آید که آیا پروبیوتیک‌ها با تعدیل فلور میکروبی روده می‌توانند در بهبود و جلوگیری از پیشرفت این دسته از بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی مؤثر واقع شوند؟

بر اساس برخی شواهد، میکروارگانیسم‌های مفیدی به نام پروبیوتیک (از pro و biota به معنای «برای زندگی»)  می‌توانند کاری فراتر از بهبود سلامت روده انجام دهند. نتایج برخی از مطالعات حاکی از آن است که پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها -نوعی فیبر غیرقابل هضم که پروبیوتیک‌ها را تغذیه می‌کنند- ممکن است افت عملکرد شناختی را در مراحل اولیه بیماری کاهش و پیشرفت بیماری را به تأخیر بیندازند.

پروبیوتیک‌ها همچنین ممکن است سلامت روان را بهبود بخشند. در دنیای امروز، استرس و اضطراب به طور فزاینده‌ای رایج شده و افسردگی یکی از مشکلات اصلی سلامت روان در سراسر جهان است. تعدادی از این اختلالات، به ویژه استرس و اضطراب، با سطوح بالای کورتیزول خون یا هورمون استرس مرتبط‌اند. در مطالعه‌ای مصرف پروبیوتیک به مدت 8 هفته به طور قابل توجهی علائم افسردگی را کاهش داده و همچنین سطح التهاب پایین آمده است. با این حال، مطالعات بیشتری برای درک مزایای بالقوه پروبیوتیک‌ها برای افراد مبتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص بالینی مورد نیاز است.

آیا باید برای سلامت مغز خود پروبیوتیک مصرف کنیم؟

در حال حاضر، شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد پروبیوتیک‌ها قطعاً برای مغز مفید هستند. این بدان معنی است که پزشکان نمی‌توانند پروبیوتیک‌ها را به عنوان درمانی برای هر گونه اختلال مرتبط با مغز در نظر بگیرند. اگر به دنبال درمان چنین اختلالاتی هستید، با پزشک صحبت کنید. در هر صورت، شواهد علمی ارتباط واضحی را بین روده و مغز نشان داده‌اند. شواهد خوبی وجود دارد که نشان می‌دهد افراد معمولاً با پیروی از یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم می‌توانند میکروبیوتای روده سالمی داشته باشند. خوردن مقادیر متعادلی از پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها می‌تواند به شما کمک کند که تعادل مناسبی از این باکتری‌ها را برای حفظ سلامت میکروبیوتای روده خود داشته باشید. غذاهایی که سرشار از فیبر پری‌بیوتیک هستند عبارت‌اند از:

• حبوبات، لوبیا و نخود
• جو دو سر
• موز
• انواع توت‌ها
• کنگر فرنگی
• مارچوبه
• سیر
• تره‌فرنگی
• پیاز

تعدادی از غذاها نیز حاوی باکتری‌های مفید پروبیوتیک هستند از جمله:

• ماست پروبیوتیک
• کلم‌ترش (کلم تخمیر شده)
• کفیر
• کیمچی (ترکیبی از از کلم تخمیرشده و ادویه‌های مختلف)

در صورت لزوم، مصرف مکمل‌های پروبیوتیک می‌تواند به شما در افزایش گونه‌های باکتریایی مفید در روده کمک کند. به طور کلی، مصرف پروبیوتیک‌ها بی‌خطر است و عوارض جانبی کمی دارد.

خلاصه اینکه…

اگر چه عوامل ایجادکننده بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی به طور کامل شناخته نشده، مسلم است که افراد مبتلا به زوال عقل دارای نسبت‌های متفاوتی از میکروارگانیسم‌ها در میکروبیوتای خود هستند. درمان‌های آینده برای زوال شناختی و زوال عقل ممکن است شامل تغییر میکروبیوتای روده باشد. در این میان، انتخاب‌های غذایی سهم به‌سزایی در به تأخیر انداختن و کاهش پیشروی زوال عقل دارند. رژیم غذایی عاملی است که ممکن است از بیماری‌های مرتبط با افزایش سن جلوگیری کند و سلامتی را در طول پیری حفظ کند. بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل این است که جنبه‌های مختلف سبک زندگی خود را با پرهیز از برخی غذاها، ورزش منظم، سیگار نکشیدن، حفظ فشار خون و سطح کلسترول طبیعی اصلاح کنید. تغییراتی کوچک در رژیم غذایی می‌تواند به آینده‌ای سالم‌تر منجر شود. فراموش نکنیم که میکروب‌های روده از مغز محافظت می‌کنند.

منبع: MedicalNewsToday  , HarvardHealthPublishing