مدیریت افت قند خون یا هیپوگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت

اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان به دیابت مبتلا هستید، وقتی بدن‌تان قند کافی برای استفاده به عنوان سوخت نداشته باشد، دچار هیپوگلیسمی یا قند خون پایین خواهید شد. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله رژیم غذایی، مصرف برخی داروها، برخی عارضه‌ها و ورزش اتفاق بیفتد. هیپوگلیسمی می‌تواند وضعیت خطرناکی را برای شما به وجود آورد. با علائم، روش‌های درمان و پیشگیری از هیپوگلیسمی آشنا شوید تا بتوانید به خوبی این شرایط را مدیریت کنید.

علائم هیپوگلیسمی یا افت قند خون

هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که قند خون شما خیلی پایین بیاید. بیشتر افراد هنگامی که میزان قند خون‌شان ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا پایین‌تر باشد، علائم افت قند خون را احساس می‌کنند.

هر فرد مبتلا به دیابت ممکن است علائم مختلفی از هیپوگلیسمی را تجربه کند. شما به‌تدریج یاد می‌گیرید که در این حالت چه علائمی دارید. علائم اولیه هیپوگلیسمی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• حس سردرگمی
• سرگیجه
• احساس تزلزل و اضطراب
• گرسنگی
• سردرد
• تحریک‌پذیری
• تپش قلب؛ نبض تند
• پوست رنگ‌پریده
• تعریق
• لرزیدن
• ضعف
• اضطراب

اگر به‌موقع برای بهبود این وضعیت تلاش نکنید، ممکن است علائم شدیدتری پیدا کنید از جمله:

• هماهنگی حرکتی ضعیف
• تمرکز ضعیف
• احساس بی‌حسی در دهان و زبان
• از حال رفتن
• تشنج
• کابوس یا خواب‌های بد
• کما

داروهای دیابت مرتبط با افت قند خون یا هیپوگلیسمی

از پزشک خود بپرسید که آیا داروهای شما می‌تواند باعث پایین آمدن قند خون شود یا نه. مصرف انسولین و همین‌طور خانواده‌ای از داروهای دیابت به نام «سولفونیل‌اوره‌ها» می‌تواند باعث پایین آمدن قند خون شوند. سولفونیل اوره‌هایی که معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

• گلیمپراید (آماریل)
• گلیپیزید (گلوکترول)
• گلیبن کلامید (گلیبورید، میکروناز)

سولفونیل‌اوره‌های قدیمی‌تر معمولاً بیشتر از برخی انواع جدید آن، باعث قند خون پایین می‌شوند. نمونه‌هایی از انواع قدیمی‌تر این داروها شامل موارد زیر است:

• کلروپروپامید (دیابینیز)
• رپاگلینید (پراندین)
• تولازامید (تولیناز)
• تولبوتامید (اوریناز)

علاوه بر داروهای بالا در صورت مصرف الکل یا مصرف داروهایی مانند آلوپورینول (زیلوپریم)، آسپرین، بنمید، پروبنیسید (پروبالان) یا وارفارین (کومادین)، همراه داروهای دیابت نیز می‌توانید دچار قند خون پایین شوید.

اگر داروهایی از نوع مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز، بیگوآنیدها، مانند متفورمین و تیازولیدین‌دیون‌ها را به تنهایی مصرف می‌کنید نباید دچار هیپوگلیسمی شوید، اما هنگامی که آنها را همراه سولفونیل‌اوره‌ها یا انسولین مصرف می‌کنید ممکن است دچار این وضعیت بشوید.

اثر رژیم غذایی در هیپوگلیسمی یا افت قند خون

اگر انسولینی که مصرف می‌کنید در مقایسه با مقدار کربوهیدرات‌هایی که می‌خورید یا می‌نوشید، زیاد باشد ممکن است دچار قند خون پایین شوید. به عنوان مثال، هیپوگلیسمی در موارد زیر می‌تواند رخ دهد:

• بعد از اینکه یک وعده غذایی حاوی مقدار زیادی قند ساده بخورید.
• اگر یک میان‌وعده را جا بیندازید یا یک وعده غذایی کامل نخورید.
• اگر دیرتر از حد معمول غذا بخورید.
• اگر بدون خوردن غذا، الکل بنوشید.

با توجه به دلایل بالا، یکی از کارهای مهمی که در جلوگیری از افت قند خون می‌توانید انجام دهید این است که اگر دیابت دارید، وعده‌های غذایی خود را جا نیندازید، به خصوص اگر داروهای دیابت مصرف می‌کنید.

درمان هیپوگلیسمی یا افت قند خون

اگر مبتلا به دیابت هستید و احساس می‌کنید دچار هیپوگلیسمی شده‌اید، قند خون خود را چک کنید.

اگر سطح قند خون شما معمولاً بعد از وعده‌های غذایی‌ای که شامل قند زیادی است افت می‌کند، رژیم غذایی خود را تغییر دهید. از خوردن مواد غذایی قندی خودداری کنید. سعی کنید در طول روز وعده‌های غذایی بیشتر اما با حجم کمتری داشته باشید.

اگر وقتی چیزی نمی‌خورید قند خون پایینی دارید، قبل از خواب یک میان‌وعده، مثلاً یک خوراکی پروتئینی یا نوعی کربوهیدرات پیچیده‌تر بخورید.

طی درمان، پزشک ممکن است متوجه شود که شما انسولین زیادی مصرف می‌کنید که در ساعات شب تا صبح به اوج اثر خود می‌رسد. در این مورد، احتمالاً پزشک‌تان دوز انسولین شما را کاهش می‌دهد یا زمانی را که آخرین دوز آن را دریافت می‌کنید، تغییر دهد.

درمان سریع افت قند خون

ابتدا، ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع‌العمل بخورید، چیزهایی مثل:

• چهار تا شش قطعه آب‌نبات سفت بمکید؛ نباید از نوع آب‌نبات بدون شکر باشد.
• نصف فنجان آب‌میوه بنوشید.
• یک فنجان شیر بدون چربی بنوشید.
• نصف فنجان نوشابه بنوشید؛ نباید از نوع نوشابه بدون قند باشد.
• یک قاشق غذاخوری عسل بخورید؛ آن را زیر زبان خود بگذارید تا سریع‌تر وارد جریان خون‌تان شود.

پزشک ممکن است در بعضی موارد برای شما در مواقع افت شدید قند خون قرص گلوکز یا تیوب ژل گلوکز نیز تجویز کند. اما در بیشتر مواقع با خورن یک قند سریع‌الاثر مانند خوراکی‌هایی که در بالا گفته شد می‌توان افت قند خون را مدیریت کرد.

۱۵ دقیقه بعد از خوردن غذایی حاوی قند، دوباره قند خون خود را چک کنید. اگر قند خون‌تان هنوز کمتر از 70 میلی‌‌گرم در دسی‌‌لیتر است، یک مورد دیگر از یکی از غذاهای را که در بالا ذکر شد بخورید. این مراحل را تا زمانی که قند خون شما به سطح نرمال برسد تکرار کنید.

مدیریت افت قند خون شما در زمان بیهوشی توسط اطرافیان

افت شدید قند خون ممکن است باعث بیهوشی شما شود. در این صورت، به فردی احتیاج دارید که به شما گلوکاگون تزریق کند.

گلوکاگون یک داروی تجویزی است که قند خون را بالا می‌برد که اگر هیپوگلیسمی شدید داشته باشید، ممکن است به آن احتیاج پیدا کنید و این هم مهم است که اعضای خانواده و دوستان‌تان بدانند که در صورت بروز واکنش هیپوگلیسمی، چگونه آن را تزریق کنند.

همه افراد لازم است بدانند که اگر یکی از اطرافیان‌شان دچار واکنش شدید هیپوگلیسمی است، چه کارهایی را لازم است هنگام بیهوشی او انجام دهند:

• آرام باشید. شما ناجی سلامت فرد بیمار در این شرایط هستید و تنها با آرامش است که می‌توانید این شرایط را به خوبی مدیریت کنید. مطمئن باشید به خوبی از عهده این شرایط برمی‌آیید.
• به کسی که بیهوش است غذا یا نوشیدنی ندهید، زیرا ممکن است این مواد وارد ریه‌های فرد شود و او را دچار خفگی کند.
• سر فرد بیهوش را به یک طرف متمایل کنید تا اگر چیزی در دهانش است از آن خارج شود و باعث خفگی نشود.
• ممکن است پزشک برای مدیریت این مواقع برای عزیز شما آمپول گلوکاگون تجویز کرده باشد. گلوکاگون می‌تواند قند خون فرد را بالا ببرد.
• تزریق این دارو کار سختی نیست و تقریباً شبیه به تزریق انسولین است. لازم است شما از قبل تزریق گلوکاگون را یاد بگیرید و محلی که عزیزتان آن را نگهداری می‌کند بدانید تا در مواقع ضروری افت قند خون این دارو را برای او تزریق کند.
• با اورژانس تماس بگیرید یا فرد بیهوش را به نزدیک‌ترین بیمارستان برسانید.

فردی که پزشک گلوکاگون برای او تجویز کرده است همیشه باید این دارو را همراه خود داشته باشد تا در صورت نیاز از آن استفاده کند.

جلوگیری از هیپوگلیسمی یا افت قند خون

اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان مبتلا به دیابت هستید، با راه‌های زیر تا حد امکان می‌توانید از افت قند خون خود جلوگیری کنید:

• برنامه غذایی خود را رعایت کنید.
• هر روز حداقل سه وعده غذایی با فاصله‌های مساوی و میان‌وعده‌هایی مطابق تجویز پزشک بخورید.
• وعده‌های غذایی خود را طوری زمان‌بندی کنید که بین آنها بیش از ۴ تا ۵ ساعت فاصله نباشد.
• بعد از غذا ۳۰ دقیقه تا یک ساعت ورزش کنید. قبل و بعد از ورزش قند خون خود را چک کنید.
• با پزشک خود مشورت کنید که چه تغییراتی می‌توانید در سبک زندگی خود ایجاد کنید.
• دوز انسولین و داروهای دیابت خود را قبل از مصرف دوبار چک کنید.
• اگر مشروبات الکلی می‌نوشید، اعتدال را رعایت کنید و میزان قند خون خود را تحت نظر بگیرید.
• یاد بگیرید که داروهای مصرفی‌تان چه موقع به اوج اثر خود می‌رسند.
• قند خون خود را به هر تعداد که پزشک گفته آزمایش کنید. احتمالاً پزشک بخواهد قند خون‌تان را حداقل قبل و بعد از هر وعده غذایی، قبل از خواب و در زمان‌هایی که احساس افت قند خون می‌کنید بررسی کنید.
• همیشه یک علامت که نشان دهد شما مبتلا به دیابت هستید همراه خود داشته باشید تا در صورت بروز مشکل، دیگران متوجه شرایط شما باشند.

هشدار: وقتی قند خون پایین دارید رانندگی نکنید

رانندگی با قند خون پایین بسیار خطرناک است، پس اگر رانندگی می‌کنید و علائم افت قند خون را دارید:

• کنار جاده توقف کنید، قند خون‌تان را چک کنید و یک ماده غذایی شیرین بخورید.
• حداقل ۱۵ دقیقه صبر کنید، قند خون خود را مجدداً چک کنید.
• در صورت لزوم این مراحل را تکرار کنید.
• قبل از ادامه رانندگی، یک منبع پروتئین و کربوهیدرات مانند پنیر و کراکر بخورید.
• آماده باشید. برای مواقع اضطراری، همیشه یک منبع غذایی قندی را در ماشین خود نگه دارید.

یک توصیه مهم

تاریخ و ساعت هر باری را که دچار افت قند خون شده‌اید و اینکه قبل از وقوع آن چه کاری انجام داده‌اید یادداشت کنید. این یادداشت‌هایی را که تهیه کرده‌اید به پزشک خود نشان دهید تا او بتواند الگوی وقوع هیپوگلیسمی را در شما پیدا کند و داروهای شما را مطابق با آن تغییر دهد.

اگر در طول یک هفته بیش از یک مورد قند خون پایین بی‌دلیل داشتید، حتماً با پزشک‌تان تماس بگیرید.