شناخت دیابت و انواع آن

پدربزرگ، مادر، پدر یا هر آشنای دیگر، کم نیستند آدم‌هایی که در اطرافمان دیابت دارند و از آن مهم‌تر، کم نیستند کسانی که نمی‌دانند دیابت دارند یا نمی‌دانند بعد از اطلاع باید چگونه از خود یا عزیزشان مراقبت کنند. با شناخت این بیماری، علائم و راهکارهای پیشگیری یا کنترل آن می‌توانید تا حد امکان از عوارض دیابت در امان باشید.

دیابت چیست؟

دیابت، نوعی اختلال در سوخت‌وساز بدن است. در حالت طبیعی، پس از تبدیل غذا به گلوکز یا قند خون در دستگاه گوارش، این قند از روده وارد جریان خون می‌شود. هورمون انسولین که توسط پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می‌شود، باعث خواهد شد تا این قند از جریان خون وارد سلول‌های بدن شود. در نتیجه مقدار قند خون در بدن انسان در حد متعادل می‌ماند. در واقع، دیابت به آن دسته از بیماری‌هایی گفته ‌می‌شود که شامل مشکلات مرتبط با هورمون انسولین در بدن است و زمانی ایجاد می‌شود که یکی از موارد زیر رخ دهد:

• پانکراس هیچ انسولینی تولید نکند.
• پانکراس انسولین بسیار اندکی تولید کند.
• بدن واکنش درستی به انسولین نشان ندهد؛ حالتی که به آن «مقاومت به انسولین» گفته می‌شود.

انسولین چه نقشی در دیابت دارد؟

بدن شما از میلیون‌ها سلول تشکیل شده است. این سلول‌ها برای تولید انرژی به غذایی بسیار ساده نیاز دارند. وقتی چیزی می‌نوشید یا غذا می‌خورید، بخش عمده غذای شما به نوعی قند ساده به نام «گلوکز» تجزیه می‌شود. سپس، گلوکز از طریق جریان خون به سلول‌های بدن شما انتقال داده می‌شود تا با استفاده از آن، مقداری از انرژی مورد نیاز بدن شما برای فعالیت‌های روزانه تأمین شود.

میزان گلوکز در جریان خون شما به شدت به واسطه هورمون انسولین کنترل و تنظیم می‌شود. انسولین همیشه به مقدار کم توسط پانکراس آزاد می‌شود. وقتی که میزان گلوکز در خون شما تا حد مشخصی بالا می‌‌رود، پانکراس، انسولین بیشتری آزاد می‌کند تا به این صورت گلوکز بیشتری به سلول‌ها برسد. این امر باعث افت سطح گلوکز در خون شما می‌شود.

برای جلوگیری از افت بیش از حد گلوکز خون، بدن‌تان به شما علامت می‌دهد تا غذا بخورید و مقداری گلوکز از ذخیره‌ای را که در کبدتان موجود است آزاد می‌کند.

افراد مبتلا به دیابت، چه آن‌ها که بدن‌شان انسولین تولید نمی‌کند و چه آن‌ها که سلول‌های بدن‌شان نسبت به انسولین مقاوم است، در نهایت با سطوح بالای قند در گردش خون، یا به عبارت ساده‌تر با معضل قند خون بالا مواجه می‌شوند. طبق تعریف‌، دیابت یعنی داشتن سطح گلوکز خون ۱۲۶ میلی‌گرم یا بیشتر در هر دسی‌لیتر (mg/dL) در حالت ناشتا یا پس از یک شب تا صبح یعنی حدود هشت ساعت است که فرد چیزی نخورده باشد.

دیابت نوع یک چیست؟

دیابت نوع یک به این دلیل ایجاد می‌شود که سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس که به سلول‌های بتا معروف‌اند، به واسطه سیستم ایمنی نابود می‌شود. افراد مبتلا به دیابت نوع یک، هیچ انسولینی تولید نمی‌کنند و لازم است برای کنترل قند خون‌شان انسولین تزریق کنند.

دیابت نوع یک عموماً در سن زیر ۲۰ سال بروز می‌کند و شروع خواهد شد، اما ممکن است در هر سن دیگری نیز رخ دهد.

دیابت نوع دو چیست؟

برخلاف افراد مبتلا به دیابت نوع یک، افراد مبتلا به دیابت نوع دو، انسولین تولید می‌کنند. اما انسولینی که پانکراس آن‌ها ترشح می‌کند یا کافی نیست، یا بدن‌شان به آن مقاوم است. وقتی انسولین کافی موجود نباشد یا انسولین آن‌گونه که باید مورد استفاده بدن قرار نگیرد، گلوکز نمی‌تواند به سلول‌های بدن وارد شود.

دیابت نوع دو معمول‌ترین نوع دیابت است، که تقریباً ۹۰ درصد افراد دیابتی ایران را شامل می‌شود. این نوع دیابت در بزرگسالان علت اصلی عوارضی همچون نابینایی، قطع عضوهای غیرآسیب‌زا و نارسایی مزمن کلیه است که نیاز به دیالیز دارد. اما می‌توان با کنترل دیابت از بیشتر این عوارض جلوگیری کرد. احتمال ابتلا به دیابت نوع دو در افراد بالای ۴۰ سالی که اضافه ‌وزن دارند بیشتر است، اما می‌تواند در افرادی که اضافه وزن ندارند هم ایجاد شود. به‌ تازگی به دلیل افزایش چاقی در افراد جوان، دیابت نوع دو که گاهی با عنوان «دیابت بزرگسالی» از آن یاد می‌شود، رفته‌رفته در کودکان هم دیده می‌شود.

برخی افراد از طریق کنترل وزن خود، رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می‌توانند دیابت نوع دو خود را مدیریت کنند. در مورد باقی افراد ممکن است علاوه بر این، نیاز باشد تا انسولین تزریق کنند یا دارویی مصرف کنند که به بدن‌شان برای استفاده بهتر از انسولین کمک کند.

پزشکان اغلب توانایی تشخیص احتمال بروز دیابت نوع دو را پیش از آن که رخ دهد دارند. این حالت که عموماً به آن حالت پیش‌دیابت می‌گویند، زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون فرد بالاتر از حد نرمال است، اما نه آن‌قدر که برای تشخیص دیابت نوع دو کافی باشد. پس با چکاپ‌های دوره‌ای و مراجعه به پزشک می‌توان تا حد زیادی ابتلا به دیابت نوع دو را به تعویق انداخت.

علائم دیابت چیست؟

نشانه‌های بیماری دیابت نوع یک اغلب به طور ناگهانی بروز می‌کند و می‌تواند شدید باشد. این نشانه‌ها عبارتند از:

• افزایش تشنگی
• افزایش احساس گرسنگی؛ به خصوص پس از غذا خوردن
• خشکی دهان
• تکرر ادرار
• کاهش وزن ناگهانی؛ با وجود مثل همیشه غذا خوردن
• احساس خستگی و ضعف
• تاری دید
• تنفس سخت و سنگین
• فقدان هوشیاری به صورت غیرعادی

نشانه‌های دیابت نوع دو نیز ممکن است شبیه موارد بالا باشد. در اغلب مواقع اما یا هیچ نشانه‌ای وجود ندارد یا نشانه‌های بالا به صورت تدریجی پیشرفت می‌کند. دیگر نشانه‌های احتمالی برای دیابت نوع دو ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بهبود کُند التهاب‌ و بریدگی‌ها در بدن
• خارش پوست، معمولاً در ناحیه واژینال یا کشاله ران
• عفونت قارچی
• افزایش وزن ناگهانی
• بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها
• ناتوانی جنسی یا اختلالات نعوظ

دیابت بارداری چطور به وجود می‌آید؟

عامل دیابت بارداری، حاملگی است. تغییرات هورمونی طی بارداری می‌تواند فعالیت درست انسولین را تحت تأثیر قرار دهد. خطر ابتلا به دیابت بارداری در افراد بالای ۲۵ سال، افرادی که پیش از بارداری، اضافه ‌وزن داشته‌اند یا سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت دارند بیشتر است.

بررسی و معاینه در زمینه دیابت بارداری در دوران بارداری انجام می‌شود. اگر دیابت بارداری درمان نشود، خطر عوارض آن برای مادر و نوزاد تازه متولدشده افزایش می‌یابد.

سطح قند خون به طور معمول در عرض شش هفته پس از زایمان به سطح نرمال بازمی‌گردد. با این حال، زنانی که دیابت بارداری داشته‌اند، احتمالاً بعدها بیشتر از دیگر افراد با خطر ابتلا به دیابت نوع دو مواجه هستند.

چرا باید دیابت را کنترل کرد؟

در حال حاضر، درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد اما می‌توان آن را مدیریت و کنترل کرد. اهداف کنترل دیابت به شرح زیر است:

• سطح قند خون را تا حد امکان از طریق رژیم غذایی متعادل، دارو و فعالیت، در نزدیکی سطح نرمال حفظ کنید.
• سطح کلسترول و تری‌گلیسرید یا همان چربی خون‌تان را در نزدیکی محدوده نرمال نگه دارید.
• فشار خون‌تان را کنترل کنید. فشار از ۱۳ روی ۸ نباید بالاتر برود.
• سیر شکل‌گیری مشکلات مربوط به دیابت را کند کنید یا حتی از بروز بسیاری از مشکلات پیشگیری کنید.

دیابت چگونه کنترل می‌شود؟

برای کنترل دیابت و زندگی کردن با آن لازم است برخی تغییرات را در زندگی‌مان اعمال کنیم که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:

• رژیم غذایی سالم و متناسب با وضعیت شما
• ورزش منظم
• مشورت با متخصصان مربوطه
• انجام آزمایشات طبق دستور پزشکان و اجرای دستورالعمل‌های آن‌ها
• مصرف دارو در صورت تجویز و دنبال کردن دقیق راهنمای دارو در مورد چگونگی و زمان مصرف آن
• کنترل قند و فشار خون در خانه

در آخر، به یاد داشته باشید که کنترل دیابت نیاز به استمرار و بهبود سبک زندگی شما دارد. فراموش نکنید تجویزهای پزشک‌تان زمانی مؤثر خواهد بود که شما سبک زندگی خود را برای کنترل دیابت بهبود دهید.

شما مهم‌ترین فرد در مدیریت دیابت خود هستید. تنها شمایید که بهتر از هر فرد دیگری می‌توانید از راهنمایی‌های پزشک‌تان در جهت بهبود سلامت خود استفاده کنید. پزشک با تکیه بر صداقت حرف‌های شما و اعتماد به اینکه به تجویزهای او عمل می‌کنید شما را برای درمان راهنمایی خواهد کرد. در این راه صبور باشید و فراموش نکنید ما کنار شماییم.