فهرست مطالب
با شنیدن اسم باکتری به یاد بیماری می‌افتیم اما برخی از انواع آن‌ها مفید هستند و در سلامت دستگاه گوارش، مؤثرند. در چند سال اخیر محصولات متنوعی با برچسب «پروبیوتیک» به فروش می‌رسند و فواید پروبیوتیکها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. اگر دوست دارید بیشتر با این میکروارگانیسم سودمند آشنا شوید، این مطلب را مطالعه کنید.
پروبیوتیکها چه هستند و چه کاری انجام می‌دهند؟
پروبیوتیکها میکروارگانیسمهای زندهای (مانند باکتری‌ها و مخمر‌ها) هستند که برای سلامتی ما مفیدند. آن‌ها به‌طور طبیعی در برخی از غذا‌های تخمیرشده وجود دارند، به برخی از محصولات غذایی اضافه می‌شوند و به‌عنوان مکمل‌های غذایی در دسترس هستند. با این حال، همه مواد غذایی و مکمل‌هایی که برچسب «پروبیوتیک» دارند، برایمان مفید نیستند.
پروبیوتیکها عمدتاً در دستگاه گوارش فعالیت می‌کنند و بر میکروبیوم روده اثر می‌گذارند. میکروبیوم، مجموعه‌ای از میکروارگانیسم‌ها (عمدتاً باکتری‌ها) است که معمولاً در روده بزرگ زندگی می‌کنند. اگر آن‌ها را به میزان کافی مصرف کنید، دستگاه گوارش را از میکروارگانیسمهای مضر محافظت می‌کند، هضم و عملکرد روده را بهبود می‌بخشد و حتی ممکن است مزایای دیگری نیز برای سلامتی داشته باشد.
کدام مواد غذایی حاوی پروبیوتیکها هستند؟
به غذا‌های تخمیرشده، محیط کشت میکروبی اضافه می‌شود. برای مثال، تولیدکنندگان برای تولید ماست، میکروارگانیسمهای زندهای را به شیر اضافه می‌کنند. اینکه میکروارگانیسم‌ها حاوی مزایای پروبیوتیکی باشند یا خیر، به نوع و مقدار اضافه‌شده بستگی دارد.
بعضی مواد غذایی تخمیرشده (مانند نان آماده شده با خمیر مایه و اکثر ترشیجات) پس از تخمیر فراوری می‌شوند، در نتیجه میکروارگانیسم‌ها از بین می‌روند. میکروارگانیسمهایی که زنده نیستند، خاصیت پروبیوتیکی میکروارگانیسمهای زنده را ندارند و پروبیوتیک محسوب نمی‌شوند. سایر مواد غذایی تخمیرشده حاوی میکروارگانیسمهایی هستند که مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. بنابراین مشخص نیست خواص پروبیوتیکی دارند یا خیر. سرکه سیب، پنیر، کیمچی، کامبوچا، میسو و کلم‌ترش، از همین گروه هستند.
به برخی از مواد غذایی تخمیرنشده، میکروارگانیسمهایی اضافه می‌کنند. این غذا‌ها شامل برخی غلات صبحانه، آب‌میوه‌‌‌ها، شیر و شیرخشک است. خاصیت پروبیوتیکی این مواد به نوع و میزان میکروارگانیسمهای موجود در آن‌ها بستگی دارد.
کدام نوع از مکمل‌های غذایی حاوی پروبیوتیک هستند؟
مکمل‌های غذایی دارای برچسب پروبیوتیک، حاوی طیف گسترد‌ه‌ای از میکروارگانیسم‌ها و مقادیر مختلفی از آن‌ها هستند. بسیاری از این مکمل‌ها مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، بنابراین هنوز مشخص نیست که تأثیری بر سلامت دارند یا خیر.
در برچسب فهرست محتویات روی بسته مکمل غذایی، وزن کل میکروارگانیسمهای موجود در محصول ذکر شده است. در بسیاری از برچسب‌ها، تعداد واحدهای تشکیل‌دهنده کلونی در یک وعده نیز مشخص می‌شود. با این حال، تعداد بیشتر واحدهای تشکیل‌دهنده کلونی لزوماً به این معنی نیست که این محصول مزایای بیشتری برای سلامت دارد. فایده یک محصول، البته اگر فایده‌ای داشته باشد، بیشتر از اینکه به تعداد میکروارگانیسمهای موجود در آن بستگی داشته باشد، به نوع میکروارگانیسمهای آن بستگی دارد.
برخی از تأثیرهای احتمالی پروبیوتیکها بر سلامتی چیست؟
دانشمندان در حال مطالعه پروبیوتیکها هستند تا بفهمند چگونه بر سلامتی تأثیر می‌گذارند. در ادامه به چند نمونه از یافته‌های پژوهشی اشاره می‌شود.
اگزما (درماتیت آتوپیک)
اگزما نوعی بیماری پوستی است که بیشتر کودکان را درگیر می‌کند. پوست فرد مبتلا به اگزما خشک می‌شود و می‌خارد، هنگام خارش ترشح دارد و بثورات قرمز رنگی دارد که به‌تناوب، پدیدار و ناپدید می‌شود. برخی پژوهش‌ها نشان داده مصرف پروبیوتیکها در دوران بارداری و شیردهی، ممکن است احتمال ابتلا به درماتیت آتوپیک را کاهش دهد و شدت علائم درماتیت را کم کند. اما تأثیر آن بستگی به سویه پروبیوتیکی و زمانی دارد که مصرف شده است.
اسهال عفونی حاد کودکان
اسهال عفونی حاد در نوزادان و کودکان با مدفوع شل یا مایع و سه بار یا بیشتر تخلیه روده در عرض ۲۴ ساعت مشخص می‌شود. این وضعیت اغلب به‌دلیل عفونت ویروسی ایجاد می‌شود و شاید تا یک هفته ادامه پیدا کند. برخی نوزادان و کودکان دچار تب و استفراغ نیز می‌شوند. برخی پژوهش‌ها نشان داده پروبیوتیکها دوره حاد بیماری را به یک روز کاهش می‌دهند. با این حال، سایر پژوهش‌ها اثربخشی پروبیوتیکها بر اسهال را تأیید نکرده‌اند. اسهال معمولاً با نوشیدن مایعات فراوان درمان می‌شود.
اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
احتمال دارد آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند اریترومایسین و پنی‌سیلین، میکروارگانیسمهای مفیدی را که در دستگاه گوارش زندگی می‌کنند، از بین ببرند و در نتیجه، باعث اسهال شوند. برخی از انواع پروبیوتیکها ممکن است احتمال ابتلا به اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در افراد جوان‌تر از ۶۵ سال را کاهش دهد. به‌خصوص اگر پروبیوتیکها تا دو روز پس از اولین دوز آنتی‌بیوتیک مصرف شوند، بیشترین اثربخشی را دارند.
سندرم روده تحریک‌پذیر
این سندرم اختلالی شایع است که باعث درد و ناراحتی مکرر معده، نفخ، تغییر در تعداد دفعات دفع مدفوع و اسهال یا یبوست می‌شود. دلایل ابتلا به آن مشخص نیست اما ممکن است افراد مبتلا به این اختلال، تعداد بسیار زیادی میکروارگانیسمهای «بد» و تعداد کمی میکروارگانیسمهای «خوب» در روده داشته باشند. مصرف پروبیوتیکها ممکن است علائم این اختلال را کاهش دهد. اما تأثیر آن بسته به نوع پروبیوتیک، مدت‌زمان مصرف و روند درمان، تفاوت دارد. نتیجه پژوهشی ایرانی نشان داده مصرف ماست پروبیوتیک در بهبود درد و نفخ بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر تأثیر دارد.۱
هایپرکلسترولمی
مقادیر بسیار بالای کلسترول خون (بیماری معروف به هایپرکلسترولمی) و انباشت کلسترول در دیواره رگ‌های خونی، می‌تواند باعث انسداد جریان خون به قلب شود و احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی‌عروقی را افزایش دهد. برخی پژوهش‌ها نشان داده که پروبیوتیک‌هایی مانند لاکتوباسیلوس‌اسیدوفیلوس، سطح کلسترول کلی و کلسترول «بد» را کمی پایین می‌آورند. اما در پژوهش‌های دیگر، چنین تأثیری دیده نشده است. برای شناخت دقیق‌تر تأثیر پروبیوتیکها بر کلسترول خون، باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود.
چاقی
پژوهشگران در حال مطالعه تأثیر پروبیوتیکها بر وزن و چاقی هستند. در برخی پژوهش‌ها، پروبیوتیکها وزن یا چربی بدن را کمی کاهش داده‌اند. در سایر پژوهش‌ها، پروبیوتیکها هیچ تأثیری بر وزن نداشته‌اند یا حتی وزن بدن را افزایش داده‌اند. شناخت بهتر تأثیر پروبیوتیکها بر وزن و چربی بدن به پژوهش‌های بیشتری نیاز دارد.
ممکن است پروبیوتیکها مضر باشند؟
از هزاران سال پیش، انسان‌ها به‌وسیله بسیاری از میکروارگانیسمهای فعال در پروبیوتیکها، مواد غذایی را تخمیر کرده‌اند. در افراد سالم، پروبیوتیکها ممکن است باد روده ایجاد کنند اما به‌ندرت باعث عفونت یا بیماریهای دیگر می‌شوند. پروبیوتیکها بیشتر در افرادی که از قبل مبتلا به بیماری جدی هستند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مشکلاتی مانند عفونت‌های باکتریایی ایجاد می‌کند.
انتخاب پروبیوتیکها و نحوه استفاده
میزان و نحوه استفاده از پروبیوتیکها توسط افراد سالم، هیچ دستورالعمل مشخصی ندارد. اگر می‌خواهید پروبیوتیکها را به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید، از پزشک خود بپرسید بهتر است کدام‌یک از پروبیوتیکها را انتخاب کنید و چه اندازه و برای چه مدت از آن‌ها استفاده کنید. تاریخ انقضا یا بهترین زمان مصرف را بررسی کنید و بر اساس دستورالعمل از آن نگهداری کنید. برخی از پروبیوتیکها باید در یخچال نگهداری شوند اما بقیه آن‌ها را می‌توان در دمای اتاق نگهداری کرد.
منبع: NIH
در اپلیکیشن بهزی همیشه می‌توانید با پزشک و درمانگر خود مشاوره کنید و از توصیه‌های درمانی برای بهبود کامل‌تر استفاده کنید.
از داروخانه آنلاین بهتیام نیز می‌توانید مکمل‌ها و محصولات سلامت موردنظر خود را آنلاین تهیه کنید. در مسیر سلامتی و خودمراقبتی همراه شما هستیم.
این مطلب صرفاً جنبه آموزشی دارد و نباید جایگزینی برای تشخیص و درمان توسط پزشک قلمداد شود. هرگز عمل به توصیه‌های پزشک را به‌دلیل مغایرت با مطالبی که می‌خوانید، به تأخیر نیندازید یا نادیده نگیرید.
