فهرست مطالب
حتماً تابه‌حال نام «اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی» را شنیده‌اید: نوعی اختلال عصبی‌رشدی که با علائم مشخصی همراه است و می‌تواند زندگی فردی، تحصیلی و کاری فرد مبتلا را تحت‌تأثیر قرار دهد. هنوز دلیل قطعی ابتلا به آن مشخص نشده اما برخی پژوهش‌ها به علل عصب‌شناختی و ژنتیکی اشاره می‌کنند. اگر تمایل دارید درباره علائم، راه‌های تشخیص و درمان این اختلال بیشتر بدانید، این مقاله را مطالعه کنید.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی چیست؟
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی یکی از اختلال‌های سلامت روان است که می‌تواند باعث رفتارهای بیش‌فعالانه و تکانشی فراتر از حد نرمال شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در متمرکز کردن توجه خود بر روی یک کار واحد یا یک‌جا نشستن برای مدت طولانی دچار مشکل باشند.
این اختلال در هر دو گروه بزرگسال و کودک مشاهده می‌شود و توسط انجمن روا‌ن‌پزشکی آمریکا (APA) به رسمیت شناخته شده است.
علائم اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
طیف گسترد‌ه‌ای از رفتارها با این اختلال مرتبط دانسته شده است. برخی از شایعترین رفتارها عبارت‌اند از:
- مشکل در تمرکز روی تکالیف و وظایف
- فراموشکار بودن در مورد اتمام تکالیف و وظایف
- پرت‌شدن حواس به آسانی
- دشواری در بی‌حرکت نشستن
- قطع‌کردن صحبت دیگران.
اگر شما یا فرزندتان مبتلا به این اختلال هستید، ممکن است همه یا برخی از این نشانه‌ها را داشته باشید. علائمی که دارید به نوع اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی شما بستگی دارد.
انواع اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
برای تشخیص صحیح‌تر اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، انجمن روا‌ن‌پزشکی آمریکا این بیماری را به سه طبقه یا نوع گروه‌بندی کرده است.
عمدتاً بی‌توجه
هما‌ن‌طور که از نامش پیداست، تمرکز کردن، به پایان رساندن کارها و پیروی از دستورالعمل‌ها برای افراد مبتلا به این نوع از اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، به‌شدت دشوار است.
کارشناسان معتقدند امکان دارد ابتلای بسیاری از کودکان مبتلا به نوع عمدتاً بی‌توجه این اختلال، به‌درستی تشخیص داده نشود زیرا معمولاً اخلالی در محیط کلاس ایجاد نمی‌کنند. این نوع بیشتر در دختران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی دیده می‌شود.
عمدتاً بیش‌فعال و تکانشی
افراد مبتلا به این نوع از اختلال، رفتارهای عمدتاً بیش‌فعالانه، تکانشی و آنی نشان می‌دهند. وول خوردن و بی‌قراری، قطع‌کردن صحبت افراد در حین گفت‌وگو و ناتوانی در رعایت نوبت، رفتارهای شایع این گروه است.
گرچه بی‌توجهی در نوع عمدتاً بیش‌فعال و تکانشی کمتردیده می‌شود، اما ممکن است تمرکز بر انجام وظایف برای آن‌ها نیز دشوار باشد.
ترکیبی از هر دو
این شایعترین نوع اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است. افراد مبتلا به این نوع ترکیبی، هم علائم بی‌توجهی و هم علائم بیش‌فعالی را نشان می‌دهند. ناتوانی در توجه‌کردن، تمایل به تکانشی بودن و فعالیت و انرژی بالاتر از حد طبیعی، از نشانه‌های این نوع اختلال است.
نحوه درمان شما یا فرزندتان بر اساس نوع اختلال انتخاب خواهد شد. البته نوع اختلال می‌تواند با گذشت زمان تغییر کند، بنابراین روش درمان نیز تغییرپذیر است.
تفاوت اختلال نقص توجه با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
ممکن است این دو اصطلاح به گوش‌تان خورده باشد و از خود پرسیده باشید که تفاوت آن‌ها با یکدیگر چیست.
اختلال نقص یا نارسایی توجه، اصطلاحی منسوخ‌شده است. قبلاً برای توصیف افرادی که در توجه‌کردن مشکل دارند اما بیش‌فعال نیستند استفاده می‌شد. اکنون به‌جای «اختلال نقص توجه»، نوعی از اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی که «عمدتاً بی‌توجه» نامیده می‌شود، به کار برده می‌شود.
اصطلاح فراگیر «اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی» از ماه مه سال ۲۰۱۳ و با انتشار ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) رسمی شد. پزشکان هنگام تشخیص بیماری‌های روانی به این راهنما مراجعه می‌کنند.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در بزرگسالان
بیش از ۶۰درصد کودکان مبتلا به این اختلال، در بزرگسالی نیز علائم آن را نشان می‌دهند. اما در بسیاری از افراد، علائم این اختلال با افزایش سن کاهش می‌یابد یا دفعات وقوع آن‌ها کمتر می‌شود.
با وجود این، درمان همچنان مهم است. اگر در کودکی درمان نشود، در بزرگسالی می‌تواند بر بسیاری از ابعاد زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد. علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، فراموش‌کاری و ناشکیبایی می‌تواند مشکلاتی را در محل کار، خانه و روابط فرد ایجاد کند.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در کودکان
از هر ۱۰ کودک ۵ تا ۱۷ سال، یک نفر مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی تشخیص داده می‌شود و این اختلال یکی از شایعترین اختلال‌های رشدی‌عصبی دوران کودکی در امریکا است.
معمولاٌ این اختلال با مشکلاتی در محیط مدرسه همراه می‌شود. بچه‌های مبتلا به این اختلال اغلب در کنار آمدن با فضا و قوانین کنترل‌شده کلاس درس مشکل دارند.
احتمال تشخیص این اختلال در پسران دو برابر بیشتر از دختران است، شاید به این دلیل که پسرها تمایل بیشتری به نشان دادن علائم بارز بیش‌فعالی دارند. برخی از دختران مبتلا نیز ممکن است علائم معمول بیش‌فعالی را داشته باشند، اما بسیاری از آن‌ها فاقد چنین علائمی هستند. در بسیاری از موارد، دختران مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی ممکن است:
- اغلب خیال‌پردازی کنند
- بیشتر پرحرف باشند تا بیش‌فعال.
بسیاری از علائم این اختلال می‌تواند رفتارهای معمول دوره کودکی باشد، بنابراین آگاهی از اینکه چه رفتارهایی مربوط به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است و چه رفتارهایی به آن ربطی ندارد، گاهی دشوار است.
دلایل ابتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
علی‌رغم شایع بودن این اختلال، پزشکان و پژوهشگران هنوز مطمئن نیستند که چرا افراد به آن مبتلا می‌شوند. بسیاری از متخصصان معتقدند این اختلال ریشه عصب‌شناختی دارد. ژنتیک نیز ممکن است در ابتلا به آن نقش داشته باشد.
یافته‌های علمی نشان می‌دهد که کاهش دوپامین در اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی دیده می‌شود. دوپامین ماده‌ای شیمیایی در مغز است که به انتقال پیام‌ها از یک عصب به عصب دیگر کمک می‌کند. این ماده در برانگیختن پاسخ‌های هیجانی و حرکات بدنی نقش دارد.
در سایر پژوهش‌ها به تفاوت ساختار مغز در افراد مبتلا توجه شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که حجم ماده خاکستری مغز در افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، کمتر است. ماده خاکستری شامل برخی نواحی مغز است که به کارکردهای زیر کمک می‌کنند:
- گفتار
- خودکنترلی
- تصمیم‌گیری
- کنترل عضلات.
پژوهشگران هنوز در حال بررسی علل احتمالی ابتلا به این اختلال، مانند سیگارکشیدن مادر در دوران بارداری، هستند.
تشخیص اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
آزمون واحد و مشخصی برای تشخیص ابتلای شما یا فرزندتان به این اختلال وجود ندارد. پژوهشی جدید از مزایای یک آزمون تشخیصی جدید برای تشخیص این اختلال در بزرگسالان خبر داده اما بسیاری از متخصصان بالینی معتقدند که نباید بر اساس نتایج یک آزمون، تشخیص داد که فردی مبتلا به این اختلال است.
برای انجام تشخیص، پزشک علائمی را که شما یا فرزندتان در شش ماه گذشته داشته‌اید ارزیابی می‌کند. او احتمالاً اطلاعاتی را از معلمان یا اعضای خانواده جمع‌آوری می‌کند و ممکن است برای وارسی علائم از سیاهه‌ها و مقیاس‌های درجهبندی‌شده استفاده کند. همچنین باید معاینه بالینی انجام دهد تا احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر را بررسی کند.
اگر فکر می‌کنید فرزندتان به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی مبتلاست، با پزشک خود صحبت کنید. همچنین می‌توانید با مشاور مدرسه او مشورت کنید.
حتماً مشاهدات خود را یادداشت کنید و در اختیار پزشک قرار دهید.
اگر پزشک حدس بزند که شما یا فرزندتان به این اختلال مبتلا هستید، شما را به متخصص اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی ارجاع خواهد داد. ممکن است لازم باشد شما را به یک روان‌پزشک یا متخصص مغز و اعصاب نیز ارجاع دهد.
درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
درمان این اختلال معمولاً شامل درمان‌های رفتاری، دارودرمانی یا هر دو است.
یکی از روش‌های درمان، روان‌درمانی است. شما یا فرزندتان در مورد چگونگی تأثیر این اختلال بر زندگی خود صحبت خواهید کرد و با کمک متخصص، راه‌هایی برای مدیریت بهتر علائم پیدا می‌کنید.
نوع دیگر درمان، رفتاردرمانی است. این روش درمانی می‌تواند به شما یا فرزندتان کمک کند نحوه پایش و کنترل رفتارهای خود را یاد بگیرید.
مصرف دارو نیز برای مبتلایان به این اختلال می‌تواند بسیار مفید باشد. این داروها با تحت‌تأثیر قرار دادن مواد شیمیایی مغز، به فرد مبتلا کمک می‌کند تکانه‌ها و اعمال خود را بهتر کنترل کند.
داروهای تجویزی
دو نوع اصلی داروهایی که برای درمان این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرد، داروهای محرک و غیرمحرک هستند.
محرک‌های سیستم عصبی مرکزی، متداول‌ترین داروهای تجویزشده برای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی هستند. این داروها با افزایش مقادیر مواد شیمیایی مغز یعنی دوپامین و نوراپینفرین، به مدیریت علائم بیماری کمک می‌کنند. متیل‌فنیدیت (ریتالین) و محرک‌های بر پایه آمفتامین (آدرال) نمونه‌هایی از این داروها هستند.
اگر داروهای محرک برای شما یا فرزندتان بی‌فایده باشند، یا عوارض جانبی شدیدی داشته باشند، امکان دارد پزشک‌تان دارویی غیرمحرک را تجویز کند. برخی از داروهای غیرمحرک با افزایش سطح نوراپینفرین در مغز، به بهبود علائم کمک می‌کنند. این داروها شامل آتوموکستین (استراترا) و برخی از داروهای ضدافسردگی مانند بوپروپیون (ولبوترین) هستند.
داروهای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، فواید بسیاری دارند اما با عوارض جانبی همراه‌اند. Top of Form
درمان‌های طبیعی برای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
علاوه بر دارودرمانی، یا حتی به‌جای آن، می‌توان از برخی درمان‌های خانگی برای بهبود علائم استفاده کرد.
یکی از این درمان‌های غیردارویی، پیروی از سبک زندگی سالم است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا توصیه می‌کند:
- رژیم غذایی سالم و متعادلی را دنبال کنید
- حداقل ۶۰ دقیقه در روز فعالیت بدنی داشته باشید
- به میزان کافی بخوابید
- استفاده روزانه از نمایشگرهایی مثل تلفن همراه، رایانه و تلویزیون را محدود کنید.
نتایج پژوهش‌ها نیز نشان داده که یوگا، تای‌چی و وقت‌گذراندن در فضای باز می‌تواند به آرامش ذهن‌های بیش‌فعال کمک کند و علائم اختلال را کاهش دهد.
مراقبه توجه‌‌آگاهی نیز یکی دیگر از روش‌های مقابله با علائم است. مطالعه علمی بزرگسالان و نوجوانان نشان داده که مراقبه تأثیراتی مثبت بر توجه و تمرکز، فرایندهای فکری، اضطراب و افسردگی دارد.
پرهیز از مصرف برخی مواد آلرژی‌زا و افزودنی‌های غذایی نیز از روش‌هایی است که می‌تواند بر کاهش علائم اختلال اثر بگذارد.
آیا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، نوعی ناتوانی است؟
گرچه این اختلال نوعی اختلال رشدی‌عصبی است، اما اختلال یادگیری محسوب نمی‌شود. با این حال، علائم آن می‌تواند یادگیری را برای فرد مبتلا دشوار کند. البته احتمال دارد برخی از افرادی که مبتلا به اختلال‌های یادگیری هستند، به این اختلال نیز مبتلا شوند.
برای مقابله با تأثیر این اختلال در یادگیری کودکان، معلمان می‌توانند برای دانش‌آموز مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، رهنمودها و دستورالعمل‌های فردی طراحی کنند؛ می‌توانند برای انجام تکالیف و امتحان‌ها به او زمان بیشتری بدهند یا سیستم پاداش‌دهی شخصی برایش به کار بگیرند.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی ناتوانی به حساب نمی‌آید اما می‌تواند تأثیری مادام‌العمر داشته باشد.
افسردگی و اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
اگر شما یا فرزندتان به این اختلال مبتلا هستید، احتمال دارد به افسردگی نیز مبتلا شوید. در واقع، میزان ابتلا به اختلال افسردگی اساسی در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، پنج برابر بیشتر از کودکانی است که به این اختلال مبتلا نیستند. مشخص شده ۳۱درصد بزرگسالان مبتلا به این اختلال نیز دچار افسردگی هستند.
شاید با خود فکر کنید که این نهایت بدشانسی است، اما فراموش نکنید که هر دوی این اختلال‌ها قابل درمان هستند. درمان این دو اختلال اغلب هم‌پوشانی دارد. روان‌درمانی می‌تواند در درمان هر دو بیماری مؤثر باشد. برخی از داروهای ضدافسردگی مانند بوپروپیون نیز گاهی‌اوقات می‌توانند به کاهش علائم اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی کمک کنند.
بدیهی است که ابتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی به این معنی نیست که قطعاً به افسردگی نیز مبتلا می‌شوید، اما مهم است که بدانید احتمال آن وجود دارد.
توصیه‌هایی برای مقابله با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
اگر شما یا فرزندتان مبتلا به این اختلال هستید، پیروی از برنامه روزانه منظم و باثبات و تعریف دقیق وظایف روزمره، می‌تواند مفید باشد. بزرگسالان می‌توانند با کمک فهرست‌ها، یادداشت تاریخ‌های مهم در تقویم و تنظیم یادآورها در گوشی همراه، زندگی خود را منظم نگه دارند. نوشتن تکالیف درسی و نگه‌داری وسایلی مانند اسباب‌بازی و کوله‌پشتی در جاهای اختصاصی نیز می‌تواند برای کودکان مفید باشد.
کسب اطلاعات بیشتر در مورد این اختلال می‌تواند به شما کمک کند راهکارهای جدیدی برای مدیریت علائم آن یاد بگیرید.
پزشک شما نیز می‌تواند راهنمایی‌های بیشتری برای کنترل علائم این اختلال در اختیارتان قرار دهد.
آینده فرد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
عدم درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، می‌تواند تأثیری جدی بر زندگی کودک و بزرگسال مبتلا به آن بگذارد. این اختلال می‌تواند بر فعالیت‌های تحصیلی و کاری و روابط فرد تأثیر منفی بگذارد. درمان این اختلال منجر به کاهش پیامدهای ناخوشایند این بیماری می‌شود.
با این حال، به یاد داشته باشید بسیاری از افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، زندگی رضایت‌بخش و موفقی دارند. برخی حتی از مزایای این بیماری تعریف می‌کنند.
اگر فکر می‌کنید احتمال دارد شما یا فرزندتان به این اختلال مبتلا باشید، اولین قدم این است که با پزشک‌تان صحبت کنید. او می‌تواند به تشخیص و تعیین وضعیت شما یا فرزندتان کمک کند. همچنین با کمک خودتان، برنامه درمانی طراحی خواهد کرد تا بتوانید علائم خود را مدیریت کنید و علی‌رغم ابتلا به این اختلال، به‌خوبی زندگی کنید.
منبع: Healthline
در اپلیکیشن بهزی همیشه می‌توانید با پزشک و درمانگر خود مشاوره کنید و از توصیه‌های درمانی برای بهبود کامل‌تر استفاده کنید.
از داروخانه آنلاین بهتیام نیز می‌توانید مکمل‌ها و محصولات سلامت موردنظر خود را آنلاین تهیه کنید. در مسیر سلامتی و خودمراقبتی همراه شما هستیم.
این مطلب صرفاً جنبه آموزشی دارد و نباید جایگزینی برای تشخیص و درمان توسط پزشک قلمداد شود. هرگز عمل به توصیه‌های پزشک را به‌دلیل مغایرت با مطالبی که می‌خوانید، به تأخیر نیندازید یا نادیده نگیرید.
