آشنایی با اختلال وسواس فکری‌عملی
حتماً اسم اختلال وسواس به گوش‌تان خورده یا حتی گاهی از این کلمه برای توصیف افراد استفاده کرده‌اید. اما آیا دقیقاً می‌دانید این اختلال چه ویژگی‌هایی دارد؟ چه عواملی احتمال ابتلا به آن را افزایش میدهد؟ چگونه تشخیص داده و درمان می‌شود؟ اگر کنجکاوید پاسخ این پرسش‌ها را بدانید، این مطلب را مطالعه کنید.
اختلال وسواس فکری‌عملی یک بیماری روانی مزمن است که با وسواس‌های فکری که به رفتارهای اجباری می‌انجامند، شناخته می‌شود.
اکثر افراد معمولاً دوبار چک می‌کنند تا مطمئن شوند که درب ورودی خانه را قفل کرده‌اند یا در روز مسابقه، جوراب‌های خوش‌یمن خود را پوشیده‌اند یا نه. این‌ها آیین‌های ساده یا عاداتی است که باعث می‌شود احساس امنیت بیشتری داشته باشند.
اختلال وسواس فکری‌عملی چیزی فراتر از بررسی مجدد یا انجام کاری آیینی در روز مسابقه است. شخصی که مبتلا به این اختلال تشخیص داده شده، احساس میکند مجبور است تشریفات و مناسک خاصی را به‌طور مکرر انجام دهد، حتی اگر تمایلی به آن نداشته باشد یا زندگی او را بی‌جهت پیچیده کند.
اختلال وسواس فکری‌عملی چیست؟
اختلال وسواس فکری‌عملی با افکار تکراری و ناخواسته (وسواس‌های فکری) و میل غیرمنطقی و شدید برای انجام برخی کارها (وسواس‌های عملی) مشخص می‌شود.
ممکن است افراد مبتلا به این اختلال بدانند که افکار و رفتارهای آن‌ها منطقی نیست، اما اغلب قادر به جلوگیری از آن نیستند.
علائم
افکار وسواسی یا رفتارهای اجباری مرتبط با اختلال وسواس به‌طور کلی هر روز بیش از یک ساعت زمان می‌گیرند و در زندگی روزمره اختلال ایجاد می‌کنند.
وسواس‌های فکری
وسواس‌های فکری، افکار یا تکانه‌های ناراحت‌کننده‌ای هستند که دائم تکرار می‌شوند. حتی اگر فرد مبتلا به این اختلال سعی کند آن‌ها را نادیده بگیرد یا سرکوب کند، می‌ترسد که این افکار به‌نوعی حقیقت داشته باشند.
اضطراب همراه با سرکوب نیز می‌تواند فراتر از حد تحمل فرد باشد و باعث شود برای کاهش اضطراب خود، به رفتارهای اجباری روی بیاورد.
وسواس‌های عملی
وسواس‌های عملی، رفتارهای تکرارشونده‌ای هستند که به‌طور موقت، استرس و اضطراب ناشی از وسواس فکری را از بین می‌برند. غالباً، افرادی که دچار وسواس عملی هستند معتقدند این مناسک از بروز اتفاق‌های بد جلوگیری میکند.
درمان
برنامه درمانی معمول برای اختلال وسواس فکری‌عملی عموماً شامل روان‌درمانی و مصرف دارو است. ترکیب هر دو روش درمانی معمولاً مؤثرترین رویکرد است.
دارو
برای کاهش علائم اختلال وسواس فکری‌عملی، داروهای ضد افسردگی تجویز می‌شود.
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) دسته‌ای از داروهای ضدافسردگی هستند که برای کاهش رفتارهای وسواسی و اجبارها استفاده می‌شوند.
روان‌درمانی
گفت‌وگو با یک متخصص سلامت روان می‌تواند به فرد در یافتن ابزارهایی که امکان تغییر در الگوهای فکری و رفتاری را فراهم می‌کنند، کمک کند.
رفتاردرمانی شناختی و درمان مواجهه و پاسخ، از رویکردهای روان‌درمانی است که برای بسیاری از افراد مؤثر است.
مواجهه و بازداری از پاسخ، یکی دیگر از روش‌های درمانی است که به فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری‌عملی کمک میکند از راه‌هایی غیر از رفتارهای اجباری، با اضطراب ناشی از افکار وسواسی مقابله کند.
دلایل ابتلا به اختلال وسواس فکری‌عملی چیست؟
علت دقیق اختلال وسواس فکری‌عملی شناخته نشده اما پژوهشگران بر این باورند که برخی مناطق مغز ممکن است به سروتونین (ماده‌ای شیمیایی که برخی سلول‌های عصبی برای برقراری ارتباط با یکدیگر، از آن استفاده می‌کنند) واکنش طبیعی نشان ندهند.
تصور می‌شود که ژنتیک نیز در اختلال وسواس فکری‌عملی نقش دارد. اگر شما، والدین، خواهر یا برادرتان مبتلا به این اختلال باشید، حدود 25درصد احتمال دارد که یکی دیگر از اعضای خانواده نیز به آن مبتلا شود.
انواع اختلال وسواس فکری‌عملی
چندین نوع مختلف از وسواس‌های فکری و عملی وجود دارد که شناخته‌شده‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- وسواس‌های فکری که با ترس از آلودگی (میکروب) و وسواس عملی نظافت و شست‌و‌‌شو همراه هستند.
- وسواس‌های فکری که با تقارن یا کمال‌گرایی و وسواس عملی ایجاد نظم‌وترتیب یا انجام مجدد کاری همراه هستند.
به گفته دکتر جیل استودارد، نویسنده کتاب «توانا باش: راهنمای زنان برای رهایی از اضطراب، نگرانی و استرس با استفاده از توجه‌آگاهی و پذیرش»، وسواس‌های دیگر عبارت‌اند از:
- افکار جنسی سرزده و ناخواسته
- ترس از آسیب‌رساندن به خود یا دیگری
- ترس از رفتار تکانشی (مانند ناسزاگفتن زمانی که همه ساکت‌اند). این موارد شامل وسواس‌های عملی مانند چک‌کردن، شمارش، دعا و تکرار است و شاید با رفتارهای اجتنابی مانند اجتناب از اشیای تیز نیز همراه باشد.
اختلال وسواس فکری‌عملی در کودکان
دکتر استیو ماتزا، روان‌شناس بالینی دانشگاه کلمبیا، می‌گوید این اختلال معمولاً در کودکان در دو محدوده سنی ظاهر می‌شود: میانه‌های کودکی (8 الی 12سال) و حد فاصل اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی (18 الی 25سال).
ماتزا می‌گوید: «دخترها معمولاً در سنین بالاتری به اختلال وسواس فکری‌عملی مبتلا می‌شوند. گرچه میزان ابتلا در دوران کودکی در پسرها بیشتر از دخترها است، اما در زنان و مردان بزرگسال به یک اندازه است».
اختلال شخصیت وسواسی در مقابل اختلال وسواس فکری‌عملی
گرچه مشابه به نظر می‌رسند، اما اختلال شخصیت وسواسی و اختلال وسواس فکری‌عملی دو وضعیت کاملاً متفاوت هستند.
اختلال وسواس فکری‌عملی معمولاً با وسواس‌های فکری همراه است که به دنبالش، رفتارهای اجباری شکل می‌گیرد. اختلال شخصیت وسواسی، مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی است که اغلب در روابط فرد، اختلال ایجاد می‌کنند.
دکتر ماتزا می‌گوید: «فرد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی، نیاز شدیدی به نظم، کمال و کنترل دارد، حتی در روابط میان‌فردی‌اش. درحالی‌که اختلال وسواس فکری‌عملی معمولاً محدود به مجموعه‌ای از افکار و رفتارهای وسواسی و اجباری است.»
او اضافه میکند: «افرادی که مبتلا به اختلال وسواس فکری‌عملی هستند، بیشتر احتمال دارد به‌دنبال کمک باشند زیرا علائم باعث آزردگی یا آشفتگی آن‌ها می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی ممکن است سخت‌گیری، عدم انعطاف‌پذیری و نیاز به کمال را مشکل‌زا نبینند، علی‌رغم تأثیرهای مخرب آن بر روابط و کیفیت زندگی‌شان.»
تشخیص اختلال وسواس فکری‌عملی
به گفته ماتزا، اختلال وسواس فکری‌عملی باید توسط یک متخصص سلامت روان و با استفاده از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته تشخیص داده شود.
یکی از پرکاربردترین ابزارهای تشخیصی، مقیاس وسواس فکری‌عملی ییل-براون (Y-BOCS) است که شایع‌ترین وسواس‌های فکری و عملی و میزان آزردگی و تداخل این وسواس‌ها در عملکرد روزمره را ارزیابی میکند.
چه عواملی احتمال ابتلا به اختلال وسواس فکری‌عملی را افزایش می‌دهند؟
ژنتیک در ابتلا به این اختلال نقش دارد. بنابراین اگر یکی از خویشاوندان نسبی به اختلال وسواس فکری‌عملی مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرد به آن بیشتر است.
علائم اغلب با استرس تشدید می‌شوند؛ استرس‌های ناشی از مسائل مربوط به مدرسه، شغل، روابط یا رویدادهایی که روال معمول زندگی را تغییر می‌دهند.
به‌علاوه، اختلال وسواس فکری‌عملی اغلب با عارضه‌های دیگری همراه می‌شود، از جمله:
- اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی
- سندرم توره (اختلال تیک)
- اختلال افسردگی عمده
- اختلال اضطراب اجتماعی
- اختلالات خورد و خوراک.
منبع: Healthline
در اپلیکیشن بهزی همیشه می‌توانید با پزشک و درمانگر خود مشاوره کنید و از توصیه‌های درمانی برای بهبود کامل‌تر استفاده کنید.
از داروخانه آنلاین بهتیام نیز می‌توانید مکمل‌ها و محصولات سلامت موردنظر خود را آنلاین تهیه کنید. در مسیر سلامتی و خودمراقبتی همراه شما هستیم.
این مطلب صرفاً جنبه آموزشی دارد و نباید جایگزینی برای تشخیص و درمان توسط پزشک قلمداد شود. هرگز عمل به توصیه‌های پزشک را به‌دلیل مغایرت با مطالبی که می‌خوانید، به تأخیر نیندازید یا نادیده نگیرید.
