مشکلات و اختلالاتی که بر خواب شما اثر می‌گذارند

طی خواب طبیعی، شما هر شب چندین بار چرخه خواب غیررم و رم را تجربه می‌کنید. بنابراین در شروع، خواب‌تان سبک است، به‌تدریج عمیق می‌شود و باز خوابی سبک خواهید داشت. تجربه و تکرار این چرخه یک خواب باکیفیت را برای شما می‌سازد. خواب باکیفیت در ثبت خاطرات، امکان یادگیری، تمرکز و پاسخ سریع به وقایع نقش دارد. خواب به عملکرد صحیح بعضی قسمت‌های مغز نیز کمک می‌کند.

وقتی مکرراً خواب‌تان قطع شود و نتوانید به طور طبیعی چرخه‌ای از انواع خواب و مراحل آن‌ را طی کنید، احتمالاً احساس خستگی و کوفتگی کنید و هنگام بیداری در زمینه تمرکز و توجه دچار مشکل شوید. خستگی و خواب‌آلودگی می‌تواند برای شما خطرناک باشد. خواب‌آلودگی علاوه بر اینکه کارایی شما را کاهش می‌دهد، بیشتر شما را در خطر سوانح رانندگی و دیگر تصادفات قرار می‌دهد. برای پیشگیری یا رفع مشکلات خواب ابتدا باید آن‌ها را بشناسید. در این مطلب درباره دلایل به وجود آمدن انواع اختلالات خواب آگاه شوید.

انواع اختلالات خواب

برخی از اختلالات خواب به اندازه‌ای جدی هستند که بتوانند مشکلات زیادی در عملکرد طبیعی جسمی، روحی، اجتماعی و عاطفی فرد به وجود بیاورند. درواقع هر مشکلی که بتواند تغییری در الگوهای خواب فرد ایجاد کند یک اختلال خواب محسوب می‌شود و می‌تواند کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهد. این اختلالات شامل موارد زیر هستند.

اختلالات چرخه یا ریتم شبانه‌روزی خواب

هرچند سبک زندگی، قوانین محل کار یا تحصیل و دیگر عوامل زندگی شما می‌تواند تأثیر زیادی روی زمان خواب و بیداری‌تان داشته باشد، اما علت اصلی اینکه شب‌ها می‌خوابید ارتباط نزدیک بین ریتم خواب طبیعی و هوشیاری شما است که به واسطه یک ساعت درونی یا زیستی هدایت می‌شود.

این ساعت زیستی، بخش کوچکی از مغز است که قسمتی از هیپوتالاموس را می‌سازد و به آن هسته فوق چلیپایی می‌گویند. این قسمت دقیقاً بالای اعصابی قرار دارد که از پشت چشم‌ها خارج می‌شوند. نور و ورزش این ساعت درونی را از نو تنظیم می‌کنند و می‌توانند آن را به جلو یا عقب بکشند. ناهنجاری‌های مربوط با این ساعت درونی، اختلالات چرخه شبانه‌روزی یا اختلالات ریتم سیرکادین نامیده می‌شوند.

اختلالات خواب چرخه شبانه‌روزی شامل چند مورد مختلف زیر است:

• پرواز زدگی یا جت‌لگ jet lag: به دلیل سفرهای طولانی که در آن اختلاف زیادی بین ساعت مکان مبدا و مکان مقصد وجود دارد، تنظیم خواب به هم می‌ریزد.
• اختلال سازگاری با نوبت کاری: به دلیل شیفت‌های چرخشی در شبانه‌روز، برنامه تنظیم خواب فرد تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
• سندرم تأخیر در فاز خواب یا DSPD: در این اختلال فرد خیلی دیرتر از ساعت معمول خواب در جامعه به خواب می‌رود و خیلی سخت‌تر و دیرتر از حالت معمول از خواب بیدار می‌شود. نام دیگر این سندرم، اختلال تأخیر در فاز خواب و بیداری است.
• سندرم فاز خواب پیشرفته: در این اختلال فرد خیلی زودتر از ساعت معمول خواب در جامعه به خواب می‌رود و خیلی زودتر از حالت معمول از خواب بیدار می‌شود.

بی‌خوابی

این اختلال باعث می‌شود سخت به خواب بروید یا چندین بار در طول شب یا صبح زود بیدار شوید. افرادی که دچار بی‌خوابی هستند احساس می‌کنند شب‌ها به اندازه کافی نمی‌خوابند. درصورتی که بی‌خوابی بر فعالیت‌های روزانه شما اثر بگذارد، مشکل تلقی می‌شود. بی‌خوابی علت‌های احتمالی زیادی دارد. از جمله این دلایل می‌توان به استرس، اضطراب، افسردگی، عادت‌های خواب نامناسب، اختلالات چرخه شبانه روزی خواب که در بالا به آن اشاره شد و مصرف برخی از داروها و الکل اشاره کرد. بی‌خوابی ممکن است کوتاه‌مدت و موقتی یا بلندمدت باشد و چندین سال طول بکشد. افراد ممکن است نسبت به بی‌خوابی، شرطی شوند. یعنی تصورشان از خواب یک حالت دشوار ‌شود و پیش‌بینی کنند که سخت به خواب می‌روند. این اتفاق می‌تواند بر بی‌خوابی تأثیر منفی داشته باشد. همچنین همین افکار می‌تواند آن‌ها را کج‌خلق و تحریک‌پذیر کند و بر بی‌خوابی مضاعف آن‌ها اثر بگذارد. این چرخه ممکن است چندین سال ادامه پیدا کند.

خروپف

بسیاری از بزرگسالان خروپف می‌کنند. وقتی به خواب می‌روید، بسیاری از ماهیچه‌های بدن‌تان شل می‌شوند و استراحت می‌کنند. اگر ماهیچه‌های درون گلویتان بیش از اندازه شل شوند، ممکن است تنفس‌تان مسدود شود و خروپف کنید. گاهی علت خروپف، حساسیت، آسم، یا بدشکلی‌های بینی است که تنفس را دشوار می‌کند.

خروپف تنها به دلیل صدایی که تولید می‌کند، یک مشکل به حساب می‌آید. همچنین خروپف می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل خواب جدی‌تر به نام آپنه خواب باشد.

آپنه یا وقفه تنفسی در خواب

آپنه به معنای عدم جریان هوا است. آپنه خواب زمانی روی می دهد که بخشی از مجاری تنفسی فوقانی یا کل آن مسدود شود. این مسئله باعث می‌شود تنفس منظم شما برای بازه‌های زمانی کوتاهی متوقف شود و به این دلیل از خواب بیدار شوید. ۳ نوع آپنه خواب وجود دارد: آپنه انسدادی، آپنه مرکزی و آپنه ترکیبی.

آپنه خواب انسدادی اختلالی است که در آن یک انسداد در مسیر تنفسی فوقانی ایجاد می‌شود. این نوع آپنه رایج‌ترین نوع این اختلال در بین کودکان و بزرگسالان است. در گذشته تصور می‌شد که آپنه خواب انسدادی، اختلالی است که بیشتر در مردان مسن و چاق روی می‌دهد. اما تنفس غیرعادی در طول شب می‌تواند افراد را با هر سن، وزن و جنسی، تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر افراد مبتلا به آپنه خواب، مجرای گلو و استخوان‌های ظریف کوچک‌تر از حد طبیعی دارند و بافت نرم‌شان متفاوت از دیگران است. نوشیدن الکل می‌تواند آپنه خواب انسدادی را تشدید کند. زیرا الکل ماهیچه‌هایی را که راه تنفسی را باز نگه می‌دارند، شل می‌کند.

یکی از انواع نادر آپنه خواب، آپنه خواب مرکزی است. این آپنه زمانی رخ می‌دهد که سیگنال‌های صادرشده از مغز به ماهیچه‌های شما، برای مدتی کوتاه کاهش یابند یا متوقف شوند. در صورتی که شما به آپنه خواب مرکزی دچار باشید، احتمالاً خروپف نمی کنید.

نوع دیگری آپنه خواب، آپنه خواب ترکیبی است که ترکیبی از آپنه خواب مرکزی و انسدادی است.

آپنه خواب می‌تواند منجر به خواب‌آلودگی شدید در طول روز شود. در صورتی که آپنه شدید خواب درمان نشود، می‌تواند در فشار خون بالا، خطر سکته مغزی و حمله قلبی تأثیرگذار باشد.

اختلالات خواب در بارداری و پس از آن

زنان اغلب در سه ماهه اول و سه ماهه سوم بارداری، بی‌خوابی‌های شبانه و خستگی در طی روز را تجربه می‌کنند. تغییرات فیزیکی و هورمونی در جریان سه ماهه اول، می‌تواند موجب حالت تهوع و تکرر ادرار، افزایش خستگی و حساسیت پستان‌ها شود و داشتن یک خواب آرام و باکیفیت را برای مادران باردار سخت‌تر کند. در ماه‌های بعدی بارداری، رویاهای شفاف و ناراحتی فیزیکی ممکن است مانع از خواب عمیق فرد شود. در طول سه ماهه دوم بارداری مشکلات خواب نسبت به سه ماهه اول کاهش می‌یابد اما عواملی مانند گرفتگی‌ ماهیچه‌های پا، تنگی نفس و مشکلات گوارشی می‌تواند خواب شما را تحت تأثیر قرار دهد. بزرگ شدن شکم، افزایش وزن، نگرانی و اضطراب نزدیک شدن به زمان زایمان، مشکلات گوارشی و دیدن رویاهای زنده باعث کاهش کیفیت خواب شما در طول سه ماهه سوم بارداری می‌شود.

پس از زایمان نیز مراقبت از نوزاد یا افسردگی پس از زایمان مادران می‌تواند خواب آن‌ها را دچار اختلال کند.

حمله خواب یا نارکولپسی

نارکولپسی یا حمله خواب یک اختلال مغزی است که منجر به خواب‌آلودگی شدید در طی روز می‌شود. شناخته‌شده‌ترین ویژگی‌های این اختلال میل خارج از کنترل و ناگهانی به خواب است. گاهی علت نارکولپسی می‌تواند یک مولفه ژنتیکی باشد، اما بیشتر بیماران هیچ سابقه خانوادگی در این زمینه ندارند. البته علت اصلی این اختلال هنوز مشخص نیست اما دانشمندان حدس می‌زنند که عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند در بروز حمله خواب نقش داشته باشد. با توجه به ویژگی بارز حمله خواب که میل ناگهانی به خواب است، بسیاری از افرادی که دچار خواب‌آلودگی در طول روز هستند ممکن است فکر کنند به این اختلال دچار هستند اما در بیشتر موارد اینگونه نیست.

سندرم پاهای بی‌قرار

سندرم پاهای بی‌قرار یا به اختصار RLS اختلالی است که باعث احساس ناراحتی در پاها می‌شود. این احساس ناراحتی موجب حرکت غیرقابل‌کنترل پاها می‌شود. گزگز، سوزش، خارش، مورمور شدن، احساس راه رفتن یک حشره بر روی بدن، درد و کشش زیاد در پاها از ویژگی‌هایی هستند که این احساس ناراحتی با آن‌ها توصیف شده است. در افراد مبتلا به سندرم پاهای بی‌قرار، ناراحتی پاها در عصر و شب، به اوج خود می رسد. افراد تمایل دارند برای تسکین موقت، پاهایشان را حرکت دهند. معمولاً این حرکات شدید، دارای یک آهنگ مشخص، یا چرخشی و متناوب در طی خواب هستند. سندرم پاهای بی‌قرار می‌تواند باعث شود دیرتر به خواب روید و منجر به بیداری مختصری در طی خواب شود. سندرم پاهای بی‌قرار در میان افراد میان‌سال و کهن‌سال مشکلی رایج است.

سندرم پاهای بی‌قرار علت‌های احتمالی زیادی مانند نارسایی کلیه، اختلالات اعصاب، کمبود ویتامین و آهن، بارداری و مصرف برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی دارد. مطالعات اخیر نشان می‌دهد ارتباط قدرتمندی نیز بین این اختلال و ژنتیک افراد وجود دارد.

کابوس شبانه

کابوس‌ها رویاهای وحشتناکی هستند که در طول خواب رم روی می‌دهند. علت دیدن کابوس می‌تواند استرس، اضطراب، بروز یک رویداد ترسناک، تب یا بیماری و مصرف برخی داروها باشد. البته در بیشتر مواقع علت خاصی برای آن‌ها وجود ندارد.

وحشت شبانه

وحشت شبانه معمولاً بین کودکان ۳ تا ۵ ساله اتفاق می‌افتد، اما بزرگسالانی را که دچار مشکلات هیجانی یا روان‌شناختی هستند نیز می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. این اتفاق طی خواب غیررم روی می‌دهد. وحشت شبانه می‌تواند برای اطرافیان هراس‌آورتر از خود فرد باشد. علائم وحشت شبانه این موارد هستند:

• کودک‌تان وحشت‌زده جیغ بکشد اما نتواند بیدار یا آرام شود.
• چشمان فرزندتان باز باشد اما موقعیت خود و اینکه شما کنار او هستید را متوجه نشود.
• ممکن است کودکتان از خواب بپرد اما نتواند ترسش را توضیح دهد.
• گاهی کودکانی که دچار وحشت‌شبانه می‌شوند تصویری وحشتناک را به یاد می‌آورند اما اغلب هیچ کدام پس از بیدار شدن به یاد نمی‌آورد که چه اتفاقی برایش افتاده است.

خواب‌گردی

خواب‌گردی، به معنای راه رفتن و انجام فعالیت‌هایی در خواب است. این اتفاق بین کودکان بیشتر از بزرگسالان روی می‌دهد و اغلب در دوره نوجوانی روی می‌دهد. خواب‌گردی معمولاً یک تا ۲ ساعت بعد از به خواب رفتن و طی خواب غیررم اتفاق می‌افتد و می‌تواند در بعضی مواقع خطرناک باشد؛ مانند زمانی که در خواب، بدون اینکه هشیار باشید از خانه خارج می‌شوید. خواب‌گردها معمولاً کارهای زیر را انجام می‌دهند:

• از رخت‌خواب خارج می‌شوند و راه می‌روند.
• در خواب می‌نشینند و چشم‌هایشان را باز می‌کنند.
• چشم‌هایشان حالت شیشه‌ای پیدا می‌کند.
• بیدار کردن آن‌ها در این حالت دشوار است.
• پس از بیدار شدن تا مدت کوتاهی گیج و سردرگم خواهند بود.
• این حالت‌ها را پس از بیدار شدن به یاد نمی‌آورند.
• به دلیل داشتن خواب آشفته ممکن است عملکرد آن‌ها در طول روز دچار مشکل شود.
• ممکن است اختلال وحشت شبانه نیز داشته باشند.

گاهی اوقات خواب‌گرد‌ها ممکن است علائم زیر را هم داشته باشند:

• در خواب فعالیت‌های روزانه‌ای مانند لباس پوشیدن، صحبت کردن یا غذا خوردن را انجام دهند.
• از خانه خارج شوند.
• رانندگی کنند.
• رفتارهای غیرمعمول مانند ادرار کردن در گوشه‌ای از خانه را انجام دهند.
• بدون آگاهی فعالیت‌های جنسی انجام دهند.
• از پنجره به پایین بپرند و آسیب ببینند.
• بلافاصله بعد از بیدار شدن وقتی هنوز هشیار نشده‌اند و سردرگم هستند یک واکنش‌ خشونت‌آمیز انجام دهند.

عوامل دیگری که بر خواب تأثیر می‌گذارند

علاوه بر دلایلی که برای هر یک از اختلالات خواب گفته شد، موارد زیر ممکن است بر کیفیت خواب شما اثر بگذارند:

سن پایین: نوزادان ممکن است تا ۱۶ ساعت در روز بخوابند. اما بیشتر آن‌ها، تا 4 ماهگی، شب‌ها نمی خوابند، مگر اینکه تغذیه شوند. کودکان ۶ تا ۱۲ سال می‌توانند 10 ساعت در روز بخوابند. البته گاهی ممکن است خواب آن‌ها به دلایلی مانند بیماری یا تب، مختل شود. در صورتی که کودک‌تان تب دارد و در هنگام بیدار شدن بی‌حال است، با پزشکتان تماس بگیرید.

سن بالا: خواب افراد بالای 60 سال احتمالاً به اندازه افراد جوان‌تر، عمیق نیست. آپنه خواب نیز در میان افراد مسن، رایج‌تر است.

سبک زندگی: اشخاصی که قهوه می‌خورند، سیگار می‌کشند، یا الکل می‌نوشند، بیشتر از افراد دیگر احتمال دارد که دچار مشکلات خواب باشند.

دارو: داروهای زیادی ممکن است سبب بی‌خوابی شوند. علاوه بر این بعضی داروها می‌توانند منجر به ایجاد احساس خستگی در طول روز شوند. اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید درباره عوارض جانبی آن با پزشک صحبت کنید.

افسردگی و اضطراب: افسردگی و اضطراب می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت خواب شما داشته باشد. بی‌خوابی یکی از نشانه‌های رایج افسردگی و اضطراب است.

نارسایی قلبی و مشکلات ریه: برخی افراد به دلیل اینکه که در حالت خوابیده، دچار نفس‌تنگی می‌شوند سخت به خواب می‌روند. این امر می‌تواند یکی از نشانه‌های نارسایی قلبی یا مشکل ریوی باشد.